Үерийн аюулаас сэргийлэх судалгааг эрдэмтэд танилцуулав

“Нийслэлийн усны тулгамдсан асуудал ба шийдэл-2022” хэлэлцүүлэг өрнөлөө. Хэлэлцүүлгээс тоймлон хүргэж байна.

1966 оны үерийн үеэр Туул голын усны хэмжээ ердийн үеийнхээсээ 100 дахин нэмэгдсэн бөгөөд 100 гаруй хүний амь эрсдэж, тухайн үеийн ханшаар 300 сая төгрөгийн хохирол амссан. Тэрхүү үерээс болж Улаанбаатар хотын амьдрал 20 хоног зогсож, Туул голын голдирол өөрчлөгдөж, сал урсгах боломжгүй болсон байна. Энэ бол 100 жилд нэг удаа тохиодог үер бөгөөд одоогийн нөхцөлд үерийн аюулаас хэрхэн хамгаалах талаарх судалгааг эрдэмтэд хийжээ. Туул голын урсгал ердийн үед 25 м/сек байдаг бол 1966 онд 1580 м/сек болж, эрэг дагуу ямар ч хамгаалалтгүй байсан байна. Орчин цагт үерийн эрсдэлээс сэргийлэх үүднээс усны урсгалыг 2490 м/сек байхаар тооцож, хамгаалалт хийх ёстой гэсэн тооцоог эрдэмтэд гаргажээ. Өнөөгийн нөхцөлд Туулын хөндийг дүүргэх хэмжээний үерийн аюул үүсэж болзошгүйг ч санууллаа. Ганц Туул гэлтгүй Улаанбаатар хотын дундуур урсдаг Сэлбэ, Дунд гол, Улиастай, Толгойт голууд ч үерлэх магадлал өндөр юм. Эрдэмтэд аюул ослыг урьдчилан тооцоолоод зогсохгүй үерийн хамгаалалтын даланг хаана, ямар хэмжээний хүчин чадалтайгаар байгуулах болоод гүүр, гүүрэн байгууламжуудын хүчин чадлыг сайжруулах, Туул усан цогцолбор байгуулах  шаардлагатай байгааг дурдаж байлаа.

Шувуун фабрикт 16, Био комбинатад 14 гүний худаг гаргаж, 55 км шугам хоолой барьж байгуулна

Монгол Улсын Засгийн газар болон АНУ-ын Мянганы сорилтын корпорацын хооронд байгуулсан хоёр дахь Компакт гэрээний дагуу Улаанбаатар хотод том хэмжээний  гурван төсөл хэрэгжиж буй юм. Эхнийх нь хотын ус хангамжийг нэмэгдүүлэх баруун эх үүсвэрийн төсөл. Энэхүү төсөл хэрэгжсэнээр Улаанбаатар хотын унд ахуйд жилдээ 50 сая куб метр ус нэмж нийлүүлэх боломж бүрдэх юм. Удаах нь Төв цэвэрлэх байгууламжийн хажууд ус цэвэршүүлэх үйлдвэр. Гурав дахь нь Улаанбаатар хотын усны салбарын тогтвортой байдлыг хангах төсөл юм. Компакт гэрээ таван жилийн хугацаанд хэрэгжих бөгөөд 2026 оны гуравдугаар сарын 31 гэхэд хоёр том дэд бүтцийн төслийг бүрэн хэрэгжүүлж, бүтээн байгуулалтаа дуусгачихсан байх үүргийг Монголын тал  хүлээжээ.

Төслийн хүрээнд Шувуун фабрик орчимд 16 гүний худаг, Био комбинатын талбайд 14 гүний худаг гаргаж, 55 км шугам хоолой барьж байгуулах юм. Сонгинохайрхан уулын зүүн хормойд ус гүн цэвэршүүлэх үйлдвэр барина. Энэхүү бүтээн байгуулалтаар нийслэлийн баруун зүгт байгуулах шинэ суурьшлын бүсийг цэвэр усаар хангахаар төлөвлөөд байгаа юм. Шинэ Зуунмод, Майдар, Рашаант, Аргалант, Орбит, Баянгол, Өлзийт гэхчлэн суурьшлын бүсүүдийг цэвэр усаар хангах аж.

АНУ-ын Мянганы сорилтын корпорацын тухайд дэд бүтцийн ажилтай зэрэгцүүлэн байгаль, экологийн шийдлийг хийдгээрээ онцлог. Ус цэвэршүүлэх үйлдвэрийн барилга угсралтын талбай орчимд 67 тарвага идээшилж байдаг гэнэ.

Томоохон бүтээн байгуулалтад хүндрэл учруулдаг нэг хүчин зүйл нь газар чөлөөлөлт байдаг. Харин компакт гэрээний газар чөлөөлөлт богино хугацаанд амжилттай өрнөсөн бөгөөд Хан-Уул дүүргийн 65 нэгж талбар, Сонгинохайрхан дүүргийн 84 нэгж талбарыг чөлөөлөөд бараг дуусжээ.

Түүнчлэн ус дахин боловсруулах үйлдвэр барьж байгуулснаар Дулааны цахилгаан станцад гүний ус хэрэглэхийг болиулж, дахин боловсруулж цэвэршүүлсэн усыг технологийн хэрэглээ болон үнс зайлуулахдаа ашигладаг болох юм. Тэрхүү үйлдвэрийн барилга угсралтын ажлыг ирэх зургаадугаар сард эхлүүлэх юм байна.  

Үндэсний үйлдвэрүүд цэвэрлэх байгууламж суурилуулах цаг болсон

Монголын Мянганы сорилтын сангийн Усны салбарын тогтвортой байдлыг хангах төслийн захирал Л.Өнөржаргал “УСУГ-тай гэрээтэй нийт 500 орчим үйлдвэрийн 284 нь  бохирдуулагч гэсэн ангилалд, үлдсэн нь харьцангуй бага бохирдуулагч ангилалд орж байгаа. 2012-2020 оны хооронд бохирдлын хэмжээ өссөн үзүүлэлттэй байна.

УСУГ-тай гэрээтэй арьс шир боловсруулах, ноос ноолуурын 11 үйлдвэрт урьдчилан цэвэрлэх байгууламж байдаг. Нэмж зургаан үйлдвэр суурилуулахаар төлөвлөгөөнд тусгасан. Цаашид үндэсний хэмжээний томоохон үйлдвэрүүд болох ус, ундаа, архи, пиво,  мах, махан бүтээгдэхүүн боловсруулах, сүү, сүүн бүтээгдэхүүний үйлдвэрүүд бүгд урьдчилан цэвэрлэх байгууламжтай болж байж урагшаа нэг алхам алхах юм. Иймд Туул голоо аваръя, үйлдвэрүүд маань урьдчилан цэвэрлэх байгууламж суурилуулъя, энэ чиглэлд яам, тамгын газрууд бодлогоор дэмжиж ажиллая. Ташрамд хэлэхэд, энэ төлөвлөгөөний хэрэгжилтэд Усны газар, Ус сувгийн удирдах газар, Арьс ширний холбоо гэсэн гурван байгууллага манлайлж ажиллаж байгаа гэлээ.

Шинэ барилга, байгууламжийн шугам сүлжээнд хар тугалганы агууламж стандартаас өндөр гарах тохиолдол бий

Хэлэлцүүлгийн үеэр албан хаагчид оролцогчдын асуултад хариулав.

-Үерийн эрсдэлтэй бүсэд байгаа аж ахуйн нэгж, иргэдийн талаарх мэдээллийг хаанаас авах вэ. Энэ талаарх мэдээлэл олон нийтэд нээлттэй байдаг уу?

Улаанбаатар хотын Ерөнхий менежер бөгөөд Захирагчийн ажлын албаны дарга Д.Ганболд:

-Улаанбаатар хотын, ялангуяа гэр хорооллын бүсчлэлийн үер устай холбоотой судалгаа, тооцоо нийслэл болон дүүргийн газрын албанд байдаг. Мөн жил бүр үерийн ус буудаг аюултай бүсэд аж төрж буй айлуудыг  нүүлгэх ажлыг зохион байгуулдаг. Төслийн хүрээнд хиймэл нуур, толио бий болгох зэргээр ая тухтай орчин бүрдүүлэхэд онцгой анхаарч байна.

-Шугамын бохирдлоос үүдэлтэйгээр хар тугалга болон бусад хүнд металлын агуулга хэрэглээний усанд илэрч байсан уу.  Энэ талаар судалгаа, шинжилгээ хийдэг үү?

Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газрын Эрүүл ахуй, халдвар, хамгааллын улсын ахлах байцаагч Б.Баясгалан:

-Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газраас хар тугалга, зэс, уран, хүнцэл гэх мэт хүнд металлын шинжилгээ хийдэг.  Төвлөрсөн ус хангамжаас Улаанбаатар хотын иргэдийн 90 гаруй хувь нь ундаалдаг. Төвлөрсөн ус хангамжаас хүнд металлууд илрээгүй, стандартын хэмжээнд байгаа. Харин шинээр ашиглалтад орж байгаа барилга, байгууламжийн шугам сүлжээнд хар тугалганы агууламж стандартаас өндөр гарах тохиолдол бий. Мэргэжлийн хяналтын байгууллагын байцаагч нар холбогдох арга хэмжээг авч, стандарт  хангуулж ажилладаг.

-Үер, халиа тошингийн эрсдэлээс сэргийлэх ногоон шийдлүүдийг Улаанбаатар хотод хэрэгжүүлэх боломжтой юу?

Геодези, усны барилга байгууламжийн газар ОНӨААТҮГ-ын Ерөнхий инженер С.Батсайхан:

-Улаанбаатар хотын хэмжээнд тухайн үеийн төлөвлөлтөөс давсан барилгажсан талбай бий болсон. Ус шингээдэггүй гадаргуу, бетонон зам, талбай ихсэхийн хэрээр үерийн эрсдэл өсдөг. Улаанбаатар хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний хүрээнд шингээх гадаргууг нэвтрүүлэх, хатуу хучилттай талбайг багасгах талаар тусгагдсан. Энэ талаар гадаадын улс  орнуудын туршлагыг судалж байна хэмээн хариуллаа.