УСНЫ ТУХАЙ

Усыг магмаас үүсэлтэй гэж үздэг. Дэлхий үүсэж байсан 4.5 тэрбум жилийн тэртээ галт уулын идэвхжил ихтэй байсан ба дэлхийн гүнээс магма бялхаж байв. Энэхүү магмад агуулагдаж байсан усны уур нь дэлхий хөрөх үед отгорен шингэн төлөвт шилжиж усан мандлыг үүсгэсэн гэж эрдэмтэд үздэг байна. Одоо ч галт уулын дэлбэрэлтээр бялхах магмын найрлагад усны уур агуулагдсан байдаг нь үүний гэрч юм. Устөрөгч, хүчилтөрөгчтэй туршилт хийж, эдгээр элементүүдийг хольж, тэсрэлт Үүсгэснээр усны найрлагыг нээсэн хүн бол химич Хенри Кавендиш (1731-1810) юм. Үүний дараагаар 1811 онд Италийн эмч Амедео Авогадро эцэст нь H,0 гэх усны химийн томьёог тодорхойлжээ.

 

Усны шинж чанар

Ус нь орчны даралт, температураас хамааран 3 талент оршдог. Хатуу телев байдалдаа мес, шингэн төлөв байдалдаа ус, хийн телев байдалдаа уур хэлбэрээр харилцан өөр хоорондоо шилждэг Энэ бол манай гариг дээр хатуу, шингэн, хийн төлөвт байдаг цорын ганц элемент юм. Усны гэрэл шингээх, ойлгох шинж чанар нь их өвөрмөц байдаг. Энг гуй тунгалаг учир усанд хэт ягаан туяа ихээр шингэнэ. Нарны цацраг далай тэнгисийн усанд денгеж 100-400м гүнд л нэвтрэх бөгөөд дээд хэсэгт нь хэт ягаан, түүнээс дооших давхаргад улаан, шар болон цэнхэр ногоон туяа шингэнэ. Энэ нь усны давхаргын нягт, даралт, температур өөр өөр байдгааc шалтгаалж байгаа юм.

Усны нягт нь агаарын нягтаас 775 дахин их байдаг Энэ нь биднийг болон амьтдад усанд сэлэхээс гадна хөвөх боломжийг олгодог.

Усны эргэлт

Ус байнгын эргэлтэд оршдог. Далай тэнгис, гол мөрөн, нуур ба хуурай газрын гадаргаас ус ууршин уур болон дэгдэж агаар мандалд гарна. Өндерт гарсан усны уур өтгөрч үүл үүсдэг. Үүлэн дэх усан дусал ба месен талстууд хоорондоо нэгдэн нийлж томорсоор хур тунадас болон газар бууна. Бороо, цасны ус нь гол мернеер дамжих юм уу эсвэл газрын херсенд шингэн нэвчих замаар далай тэнгист дахин нийлнэ. Үүнийг байгаль дахь усны эргэлт гэж нэрлэх бөгөөд энэ нь тасралтгүй үргэлжлэх үйл явц юм. Энэхүү эргэлтийн явцад ус нэг телевөөс нөгөө төлөвт шилжин, байгалийн олон үйл явцад оролцоно. Эргэлтийн ачаар дэлхий дээрх усны тэнцвэрт байдал хадгалагдаж байдаг байна.

Усны биологийн үүрэг-

 

Амьд бие махбодод усны биологийн үүрэг тун их байдаг.

1. Ус нь эсийн дотоод даралтыг хэвийн байлгаж эсийн хэлбэр бүтцийг хадгалах үүрэгтэй.

2. Бие махбодод явагдах бодисын солилцооны болон энергийн солилцооны бухий л урвалууд усан орчинд явагддаг. Өөрөөр хэлбэл, ус бол хамгийн түгээмэл уусгагч бөгөөд түүнд ихээхэн хэмжээний шим ба шим бус бодисууд ууссан байдаг. Учир нь амьд бие махбодын 70% орчмыг ус эзэлдэг. Гэхдээ бие махбодод агуулагдах усны хэмжээ нас, хүйснээс шалтгаалан өөрчлөгддөг байна. Тухайлбал, хүний үр хөврөлд агуулагдах усны хэмжээ 100% байдаг бол нас ахих тусам багасаж настай хүмүүст 50% болтлоо буурдаг.