Б.ДАВААДАЛАЙ: “ХАР ХОРИН ХОТ”-ЫГ ХҮН ТӨВТЭЙ, БАЙГАЛЬ ОРЧИНД ЭЭЛТЭЙ, ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХУВЬД ЧАДАМЖТАЙ БАЙХААР ТӨЛӨВЛӨЖ БАЙНА.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч эртний нийслэл Хархорум хотыг сэргээн байгуулах зарлиг гаргасан. Тэгвэл Их Монгол Улсын анхны нийслэл Хархорум хотыг сэргээн байгуулах боломж болон төлөвлөлтийн менежментийн талаар Ерөнхийлөгчийн Эдийн засгийн бодлогын зөвлөх Б.Даваадалайгаас тодрууллаа. Тэрээр энэ ажлыг Хангайн бүсэд ажиллах үеэрээ иргэдэд танилцуулж, мэдээлэл өгч байгаа юм.

-ШИНЭ ХАРХОРИН ХОТ БАЙГУУЛАХ АЖЛЫН ЯВЦ ЯМАР ШАТАНДАА ЯВЖ БАЙГАА ВЭ?

-Хархорум хотыг сэргээн байгуулах тухай Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлиг гараад жил гаруйн хугацаа өнгөрчээ. Монгол Улсын Засгийн газарт чиглэл болгосон энэхүү зарлигийг Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 111 жилийн ойн өдөр буюу 2022 оны 12 дугаар сарын 20-ны өдөр гаргасан. Зарлиг гарсны дараа УИХ, Засгийн газраас холбогдох шийдвэрүүд гарсан. Хархорум хотыг байгуулахын тулд зайлшгүй хөрөнгө оруулалт хийж, олон улсын жишгээр байгуулахын тулд мэргэжлийн хүмүүсээс бүрдсэн баг ажиллаж байна. Эхний ээлжинд гол судалгааны ажлууд явагдах бөгөөд суурь судалгааны ажлууд болон хотын урьдчилсан концепц боловсруулах үе шат дууссан. Үүнээс гадна “Шинэ Хархорум” хотын алсын хараа, хөгжлийн тэргүүлэх чиглэл, ирээдүйн хотын дүр төрх, инженерийн шийдлийг тодорхойлохдоо олон улсын шилдэг архитектор, хот төлөвлөгч, инженерүүдийн шинэлэг санаа, шийдлийг тусгах зорилгоор хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний үзэл баримтлал боловсруулах олон улсын нээлттэй сонгон шалгаруулалт зарласан. “Шинэ Хархорум” хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний үзэл баримтлалыг боловсруулах олон улсын нээлттэй сонгон шалгаруулалтад оролцохоор 54 улсын нийт 428 багаас хүсэлт ирүүлсэн. Оролцогчдын бүтээлийг 2024 оны 07 дугаар сарын 16-ны өдөр эцэслэн хүлээн авах бөгөөд эхний шатанд шалгарсан бүтээлүүдийг 2024 оны 07 дугаар сарын 28-ний өдрөөс 08 дугаар сарын 01-ний өдрийн хооронд олон нийтэд нээлттэй байдлаар танилцуулж санал авна.

 -НИЙСЛЭЛ УЛААНБААТАР ХОТЫН ТӨВЛӨРӨЛ, ХҮН АМЫН ТОО НЭМЭГДЭЖ БАЙГАА НЬ ШИНЭ ХОТ БАЙГУУЛАХ ХАМГИЙН ТОМ ШАЛТГААН БОЛЖ БАЙГАА БАЙХ?

-Шинэ Хархорум хотыг байгуулах хэд хэдэн үндэслэл бий. Түүхэн уламжлал талаасаа 1220 онд Эзэн Чингис хаан Их Монгол Улсын нийслэлийг байгуулах зарлиг гаргасан байдаг. 800 жилийн дараа Чингис хааны зарлигийг сэргээж Монголын үе үеийн Хүннү, Жужан, Түрэг, Уйгарын нийслэлүүд байсан их хаадын өлгий нутаг болох Хархорум хотыг байгуулах шийдвэр гарсан нь сайшаалтай. Түүнчлэн төвлөрлөөс үүдэлтэй нийгэм, эдийн засаг, хүний эрүүл мэнд, байгаль экологийн хүндрэлтэй асуудлууд өдөр ирэх тусам нэмэгдэж байгаа цаг үед хүн амаа эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлсэн, нийгмийн суурь үйлчилгээг хангасан, суурьшлын шинэ бүсүүдийг байгуулах нь нэн чухал байна. Дэлхийн жишигт нийцсэн түүх, соёл, аялал жуулчлалын жишиг болсон эко хот бүтээн байгуулах нь ТҮГЖРЭЛ, УТАА, ХӨРСНИЙ ДОРОЙТОЛ зэрэг одоогийн тулгамдсан асуудлын гол шийдэл бөгөөд ингэхдээ олон улсын дэмжлэг авах, гадны хөрөнгө оруулалтыг татах нь зүйтэй. “Хархорум” хотыг сэргээн байгуулах нь бүсчилсэн хөгжлийн хүрээнд хийгдэх гол асуудал бөгөөд оюун санаа, шинжлэх ухаан, соёл, боловсрол, аялал жуулчлал, нийгэм, эдийн засгийн XXI зууны хөгжлийн шинэ төв болох боломжтой юм.

-“ХАР ХОРИН” ХОТЫН ТӨЛӨВЛӨЛТИЙГ ЯГ АЛЬ ХЭСЭГТ ЯМАР ХЭМЖЭЭНИЙ ГАЗАРТ ХИЙЖ БАЙГАА ВЭ?

-Хархорум хотыг одоогийн Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумаас ойролцоогоор зүүн чиглэлд, зүүн энгэрт нь байгуулахаар болсон. Одоо байгаа Хархорин хот дэлхийн өвд орсон Орхоны хөндийд байдаг. Тиймээс ямар нэг барилга байгууламж барих боломжгүй. Одоогийн Хархорин руу орж байгаа соёмботой хөшөөнөөс хойш Өгийнуур хүртэл Орхон голын хөндийг зүүн талаар нь дагасан хот байна гэж үзэж байна. 180 мянган га газрыг энэ хотын тусгай хэрэгцээнд авч байгаа. Эхний ээлжинд 30 мянган гаруй га газар дээр төлөвлөлт явж байна. Олон улсын нэр хүнд бүхий архитекторын багуудыг авчирч зөвлөгөө зөвлөмж авч байгаа. Япон, Израйль улсын нэрт архитектор, Астана хотыг удирдсан архитекторууд авч ирж зөвлөгөө авсан. Хүн, байгальдаа ээлтэй, эдийн засгийн хувьд өөрийгөө авч явж чадах хот байх ёстой гэсэн тодорхой санал зөвлөмжүүдийг өгч байгаа.

-СУУРЬШЛЫН БҮС РҮҮ ОЧИЖ АМЬДРАХ ТОДОРХОЙ ХӨШҮҮРЭГ БАЙХ ЁСТОЙ. ДЭД БҮТЭЦ, АВТОЗАМЫН АСУУДЛЫГ ХЭРХЭН ШИЙДЭХ БОЛ?

-Тэгэлгүй яахав. Энэ асуудал маш чухал. Боломжийн цалинтай, тогтвортой ажлын байр, тухтай орчинг тэнд бүрдүүлэх ёстой. Энэ утгаараа Нийслэл Улаанбаатараас гадна Дархан, Эрдэнэт хотуудтай маш богино хугацаанд холбогдох учиртай. Улаанбаатараас Хархорин хот руу чиглэсэн хагас хурдны авто замын ажлыг эхлүүлэх ёстой гэж үзэж байгаа. Эдийн засаг, хөгжлийн яамнаас Улаанбаатараас эхний 120 км буюу Лүнгийн чиглэлийн авто замын зургийн ажлыг тендер зарлаад зургийн ажил хийгдэж байна. Энэ зураг гараад ирвэл Улаанбаатараас Лүнгийн чиглэл рүү 120 км-ийн хагас хурдны замыг барьж эхэлнэ. Нисэх онгоцны буудлын ерөнхий байршлыг мэргэжлийн байгууллагуудын тооцоолсноор нийт 3 байршилд байлгая гэж үзсэнээс хоёр чиглэлийг сонгосон. Түрэгийн хөшөөнөөс баруун чиглэлд Элсэн тал руу “Мөнх хаан” шинэ нисэх онгоцны буудлыг барихаар төлөвлөж байна. Мөн эрчим хүчний шинэ эх үүсвэрийг бий болгохоор 3 байршил дээр судалгаа хийж байна. Үүнээс гадна шинэ Хархорум хотыг 500 мянган хүнтэй болно гэж тооцоолбол урьдчилсан тооцоогоор 80 мянган м3/хоног усны хэрэгцээ үүснэ. “Шинэ Хархорум” хотын хүн амын унд ахуйн зориулалттай газрын доорх усны эрэл хайгуулын ажлыг эхлүүлэхээр тендер зарлагдсан. Шинэ хотын төлөвлөлтөөр байгаль экологид ээлтэй байх зарчмыг баримталж гадаргын усыг хуримтлуулах, дахин ашиглах, хиймэл нуур цөөрөм байгуулахаар төлөвлөж байгаа. Хархорум хотын унд ахуйн хэрэгцээнд газрын гүний усыг хэрэглэх бол үйлдвэрийн технологийн хэрэгцээ болон зам талбай, ногоон байгууламж, газар тариалангийн усалгаанд гадаргын болон цэвэршүүлсэн усыг ашиглахаар төлөвлөж байна. Харин ногоон хөгжлийг дэмжих хүрээнд усны нөөцийг нэмэгдүүлэх, усыг зүй зохистой ашиглах менежментийн төслүүдийг хэрэгжүүлэх замаар хөрөнгө оруулалтыг ч татах боломжтой.

-ШИНЭ ХОТ БАЙГУУЛАХАД ХОТ ТӨЛӨВЛӨЛТ, ХҮН АМ ЗҮЙН БОЛООД ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТООЦОО СУДАЛГАА МАШ ЧУХАЛ. ЭНЭ ТАЛААР МЭДЭЭЛЭЛ ӨГВӨЛ?

-Хот төлөвлөлтийг хийхэд хамгийн чухал зүйл бол хүн амын тоог зөв тооцоолохоос эхэлдэг. Хархорум хотын төлөвлөлтийн үзэл баримтлалыг боловсруулах ажлын хүрээнд хотын хүн амын тооцоог 3 хувилбараар гаргаж байна. Төлөвлөлтийн урьдчилсан тооцоо, хүчин чадлыг тодорхойлох хүрээнд 500 мянган хүнтэй, 160 гаруй мянган өрхтэй байх боломжтой гэж үзэж байгаа. Эдийн засгийн агуулгаараа Хархорум хотыг сэргээн байгуулснаар 285 мянган ажлын байр бий болж, 2 их наяд гаруй төгрөгийн хүнсний хэрэгцээ үүснэ. Тэгэхээр жилд дунджаар 37 мянга гаруй тонн мах, 40 орчим мянган тонн жимс жимсгэнэ, 65 мянган тонн гурил, буудай, 67 мянган тонн сүү, сүүн бүтээгдэхүүн, 75 мянган тонн хүнсний ногооны эрэлт үүсч, ойролцоох аймаг, сумд нийлүүлэлтийг нь хариуцах боломж үүснэ гэж үзэж байна. Ер нь сүүлийн 50 жилийн дотор дэлхийн 60 гаруй улс нийслэлээ нүүлгэж, төвлөрлийг сааруулсан байна. Төгсгөлд нь хэлэхэд, Хархорум хотын бүтээн байгуулалтад урьдчилсан байдлаар 28 мянга гаруй түр болон байнгын ажлын байр бий болно гэсэн тооцоо гарсан. Үүнд үндэсний хэмжээний бүх аж ахуйн нэгж оролцох боломжтой, эрх нь нээлттэй юм.