Д.Сүндий: Хөл хориогоо яаралтай цуцла!

Коронавирусийн халдвараас урьдчилан сэргийлэх Засгийн газрын үйл ажиллагаа нь иргэдийнхээ аюулгүй байдлыг хангах тал дээр хангалттай байгаа хэдий ч эдийн засаг, ард түмний амжиргаа талдаа хатуу тусч байгааг олон эдийн засагч хэлж байна. Тэдний нэг нь Нэткапитал санхүүгийн группийн үүсгэн байгуулагч, эдийн засагч Д.Сүндий. Тэрээр Засгийн газрыг хэт сүржигнэж байна гэж мэдэгдсэн юм.

• Та Засгийн газрыг хэт сүржигнээд эдийн засгаа хорлож байна гэж мэдэгдсэн. Гэтэл коронавирусийн халдвар авсан Монгол иргэдийн тоо нэмэгдээд байна. Хөл хорио тогтоосон тулдаа л иргэдээ хамгаалж чадаж байгаа биш үү?
• Мэдээж эрүүл мэндийн салбарт хүчтэй хүндрэл үүсч байгаа. Коронавирус нь асар хүчтэй цар тахал гэдэг нь ойлгомжтой. Гэвч энэ вирус интернэтээр эсвэл агаараар салхиар нисээд орж ирэхгүй. Хилээр буюу онгоцоор эсвэл вагоноор орж ирнэ. Одоогоор хилээр орж ирсэнээс өөрөөр бүртгэгдсэн тохиолдол алга. Гаднаас хилээр орж ирж байгаа хүмүүсээ 14 хоног тусгаарлаж, карантин тогтоож тандаж чадаж байгаа юм чинь дотоодын хөл хориогоо одоо нээмээр байна.  Халдвар авсан иргэдийнхээ тоог нэмэхгүйн тулд тэгэхээр гаднаас ирэх хөдөлгөөнөө л одоогийнх шигээ сайн хянах хэрэгтэй гэж байгаа юм. Харин одоо дотоодын үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулах нь зөв. Эдийн засгийн нөхцөл байдалд ямар хүндрэлтэй хор хохиролтой юм болох гээд байна гэдгийг манай засгийн газар мэдэж байгаа. Ерөнхий сайд одоо зарлах цаг нь болсоон. Бусад улс оронд дайны байдалтай адилхан байдал үүсч байна гэдгийг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Монгол Улс Дэлхийн эдийн засгаас бүрэн хамааралтай. Урд хөрш маань сүүлийн 50 жил нэмэх эдийн засагтай явж ирсэн одоо анх удаа хасах үзүүлэлтрүү орж ирж байна. Европын холбооны улсууд ч ялгаагүй. Монгол улсад Засгийн газар байгаа л юм бол гурван асуудлыг яаралтай шийдэх хэрэгтэй байна. Бизнесүүд, Ажлын байр, Өрхийн амьжиргаа. Одоо Итали хамгийн хүнд байна. Ерөнхий сайд нь гарч ирээд бид нэг ч ажлын байрыг алдахгүй бүх чадлаараа хичээнээ гэж мэдэгдээд бизнес эрхлэгчиддээ итгэл, хүч өгч байна. Монголд тийм итгэл алга. Төсөв дээрээ тодотгохгүй гэх мэт Сангийн сайд нь маш хариуцлагагүй юм ярьж байна. Миний харж байгаагаар 4,5 сар гээд хүссэн ч эс хүссэн ч төсвөө тодотгож таарна. Харин одоо яаралтай, мөнгөжүүлэх арга хэмжээ авах шаардлагатай нөхцөл байдал үүсээд байна. Сайшаалтай байгаа нь активийн ангилах журмыг өөрчилсөн, банкинд тавих нөөцийн шалгуур үзүүлэлтийг бууруулснаар тодорхой хэмжээний мөнгийг эдийн засагруу нь оруулах боломжийг олголоо.
• Хэрэглээний зээлийн эргэн төлөлтийг 90 хоног хойшлуулах шийдвэр бас гаргалаа шүү дээ?
• Монгол банк, Сангийн сайд нь тэгээд хэлчихсэн л болохоос биш яг хэрэгжсэн юм алга. Банкны холбооны Ерөнхийлөгч нь телевизээр банкнуудаа мөнгөжүүлэхгүй бол бид чадахгүй ээ гээд шууд мэдэгдэж байна шүү дээ. Харин банк бусууд нь бол чадлаараа энэ үед харилцагчдаа харж үзэж байна. Бид бол зээлийнхээ үндсэн төлбөрийг хойшлуулчихаад байгаа. Ашгийн төлөө байгууллагын хувьд энэ бол шууд алдагдал шүү дээ. Гэвч энэ бол онцгой нөхцөл байдал. Харилцагчгүй бол бид байхгүй. Харилцан ашигтай бизнес байх ёстой гэдэг зарчимаа бариад тэвчиж л байна.

• Ардчилсан намаас бас Засгийн газарт шаардлага хүргүүллээ. Их хурал төсөвтөө тодотгол хийж иргэн бүрт 1,2 сая төгрөг өг гэлээ. Та санхүүгийн салбарын хүний хувьд үүнийг хэр боломжтой гэж бодож байна?  
• О.Магнай маш тодорхой санаачилга гаргаж байна. Гол нь 1,2 сая байх юмуу 800,000 байх юмуу, өгөхдөө 4 сард багтааж өгөх юмуу, графикт оруулж өгөх юмуу гэдгийг тооцож  судлах ёстой. Ер нь бол мөнгө өгөх нь зөв. Ганцхан сарын дотор 1,2 сая төгрөг гэдэг чинь ойролцоогоор 4 их наяд орчим төгрөг болж байгаа. Тооцоогоо сайн хийгээд иргэдээрээ дамжуулаад эдийн засгийг дэмжинээ гэдэг бол маш зөв. Тэртэй тэргүй 4 их наяд төгрөгөөр шавар байшин босгоод газарт булах гэж л байгаа шүү дээ. Түүнийгээ тэвчээд эдийн засгаа өргөх бизнесүүдийг дэмжих нь зөв. Амьжиргааны түвшин доогуур байгаа хүмүүстээ туслах замаар худалдаа үйлчилгээ эдийн засгаа хамгаалах ёстой. Өөр сонголтгүй.
• Одоо бол бизнесүүд үүдээ барьж эхэлж байна. Дагаад ажлын байрууд устаж байна. Улсын онцгой комисс хөл хориог дахин сунгах саналтай байгаагаа Засгийн газарт мэдэгдсэн гэлээ. Улам хүндрэх нь тодорхой болж байна. Энэ үед яаралтай ямар арга хэмжээ авах вэ?
• Өнөөдөр такси бариад жолоочтой нь ярилцаж үзлээ. Уг нь халтуур хийдэггүй. Хувийн байгууллагад менежер гэнэ. Гэтэл байгууллага нь хагас цалинтай амраачихсан. Тэгээд зээл, амжиргаагаа залгуулах гээд таксинд явж байна гэнэ. Такси олширсон, үйлчүүлэгч багассан гэж байна. Ийм л байна. Энэ байдал одоо улам хүндэрнэ. Нэг хоёр сарын дараа бүр маш хүнд болно. Тэгэхээр ерөөсөө маргаашнаас эхлээд бүх карентиныг зогсоох хэрэгтэй. Нэгэнт хилээ хаачихсан. Ахиад коронавирус дэгдэх эрсдэл бусад орныг бодвол гайгүй байна. Одоо Засгийн газар гамшгийн үеийн эдийн засгийн төлөвлөгөө боловсруулчихсан байх ёстой биз дээ уг нь. Тийм төлөвлөгөө байгаа гэж найдаж байна. Өнгөрсөн 2,3 сарын хугацаанд төлөвлөгөөгүй юм шиг ажиллаа шүү дээ. Юу болоод байгааг ойлгохгүй байгаа юм шиг л байдалтай байгаа харагдаад  байна даа. Хэрэгжихгүй шийдвэр гаргаж будилаад л. Тэгэхээр яаралтай ойлгож байгаа мэдэж байгаа гэдгээ харуулах шаардлагатай. Харуулаад эхлэх юм бол хүмүүст итгэл үнэмшил төрж эхэлнэ. Дээр нь бизнесүүд нь юу хийх нь ойлгомжтой болно.
• Засгийн газар хөл хорио тогтоох, намууд нь бэлэн мөнгө тараахыг шаардах гэх мэт нь ямар ч тооцоо судалгаагүй мэргэжлийн хүмүүсийн зөвлөгөөг аваагүй цаг зуурын сэтгэл хөдлөлдөө дулдуйдсан шийдвэрүүд гэж шүүмжлэх хүмүүс олон байна. Яг хэнийх нь зөв, яах ёстой вэ таныхаар?
• Төр засаг нь хөдөлж өгөхгүй болохоор улс төрийн хүчнүүд саналаа хэлж байгаа нь хүмүүст тод, чанга сонсогдож байна. Чанга сонссон болохоор чанга шүүмжилж байна. Популизм хийлээ гээд л. Монголд нэг хөгжилтэй дүр зураг байдаг. Нэг ч наймаа, бизнес хийж үзээгүй, мөнгө хуримтлуулж, хөрөнгө оруулж эрсдэл үүрч эдийн засгийн харилцаанд орж үзээгүй баахан эдийн засагч нар л номлоод байдаг. Зөв, буруу, ингэ тэг гээд л. Бүр ямар ч хадгаламжгүй гавьяат эдийн засагч хүртэл байдгийг бид танина. Үнэхээр эдийн засагч юм бол яагаад зах зээлийн нийгэмд амжилтгүй, мөнгөгүй, худлаа номлохоос өөр юм хийхгүй байгаа юм. Тийм хүмүүсийг сонсох бүү хэл анхаарч ч харах хэрэггүй. Ер нь бол бид одоо мэдлэггүй, мэдээлэлгүй, бэлтгэлгүй байгаагийнхаа горыг амжиргаагаараа амсах гэж байна. Монгол Улс 3,3 сая хүн маань халдваргүй байгаа нь ойлгомжтой байна. Тэгэхээр энэ дотоодын ажил, гүйлгээнүүдийг одоо бүрэн нээх хэрэгтэй. Монголын Засгийн газар, аж ахуй нэгжүүд зоригтой манлайлал үзүүлж, арга хэмжээнүүд авах шаардлагатай. Мэдээж зайнаас ажиллах нь зөв ч гэсэн ялангуяа компанийн төв оффисууд, ажилчдаа нэгдсэн мэдээллээр хангах, зоригжуулах, яг энэ цаг үед эх оронч үзэл гаргах шаардлага тулаад байна. Би сарын өмнө л хэлж байсан. Коронагаас илүүтэй эдийн засгийн хямралаар, өвчин зовлонгоор хүмүүс үхэх эрсдэлтэй шүү гэж. Ядуурлаас болж архидалтаас болж өвчнөөс дутахгүй урт удаан хугацааны асуудлууд үүсдэг. Эдийн засаг хямраад ирэхээр хүн сэтгэл санааны гүн хямралд ордог, гэр бүл хэрүүлтэй болно, хүчирхийлэл үүснэ. Дагаад архидалт ихсэнэ. Тоочвол дуусахгүй асуудлууд ундарна. За ингээд үүнтэй холбоотой стресс өвчлөлүүд үүснэ. Эдийн засаг бол хамгийн суурь эрх чөлөөний элемент учраас эдийн засгийг дэмжих арга хэмжээг үнэхээр авах хэрэгтэй. Энэ дээр аль ч нам , улс төрийн хүчин үсчихгүй байх шаардлагатай. Манай бодитой гол зовлон бол. амьдрал мэдэхгүй насаараа дарга хийчихсэн улс төрчид байна. Зөвхөн тооны индикатор уншдаг эдийн засагчид байна. Ер нь бол анализ судалгаа хийж байгаа хүн яг тэр арга технологийг эзэмшсэн хүн бол ирээдүйг олж харж байна гэсэн үг шүү дээ.
• Та эдийн засагчийн хувьд яаж харж байна. Шууд хугацаа хэлж болох уу? Энэ карентилсан хугацаа үргэлжилвэл иргэд ямар эсрдэлд орох вэ?
• Үнэндээ маргааш карентин цуцалсан ч нөхцөл байдал хүндэрчихсэн. Энэнтэй эвлэрэх хэрэгтэй. МҮХАҮТ-ийн судалгаагаар 260,000 ажлын байр байхгүй болно. Засгийн газар төр байгааг үзүүлэх хэрэгтэй байна. Та нар тайван бай бид бүх чадах арга хэмжээг тултал нь авна аа гэдгийг л үзүүлэх хэрэгтэй байна. Итгэл хэрэгтэй байна. Бодитой дэмжлэг хэрэгтэй байна. Хүссэн хүсээгүй өлсөх, ядрах аюул дэргэд ирчихсэн. Өвчингүй бол бусад нь болно гэсэн бодолтой, амандаа дүүрэн ийм үгтэй хүн олон байна. Бид амьдрах л хэрэгтэй нь туйлын үнэн. Өвчинтэй бол амьдрахгүй. Өлсгөлөн бол бас л амьдрахгүй. Бид малтай л гэдэг. Тэр чинь хувь хүний өмч, бас шавхагдана. Ямар ч үед угаасаа ирэх аюулаас сэргийлэхгүйгээр бүгдийг туулаад айлын бэлчээрт байгаа малыг дуустал зүгээрээ, бид Монгол хүмүүс гээд яваад байж болохгүй. Хийсвэрээр биш бодитоор тооцож бодох цаг тулчихсан байна шүү дээ, дэлхий нийтээр.
• Цаг үеийн асуудлаар ярилцсанд баярлалаа. Та бүхний ажил үйлс бүтэмжтэй байхыг ерөөе. 

Баярлалаа. Танай хамт олонд ажлын амжилт хүсье.